Herbata z widokiem na niedokończony minaret

Z przestronnego tarasu na dachu restauracji rozpościera się tak ładny widok, że dziwię się, czemu w porze obiadowej nie jest on pełen. Oprócz mnie i Kami, zajmujących jeden stolik w rogu, po sąsiedzku siedzi troje Hiszpanów, a w międzyczasie pojawia się tylko na chwilę grupa Rosjan. Z drugiej strony nie ma co narzekać, przynajmniej jest cisza i spokój. Zamawiamy dzbanek herbaty i coś lokalnego na obiad. Czas oczekiwania wykorzystuję na rozejrzenie się po okolicy. Za moimi plecami rozciąga się stara część miasta, pełna zabytkowych domów, w których nadal mieszkają ludzie. Po lewej widzę jedną z miejscowych medres imienia Chana Muhammada Rachima, a w tle wyróżniają się dwa piękne minarety. Po prawej w krajobrazie dominuje sylwetka fortecy Kunja Ark. Z kolei na wprost mnie stoi pękaty, misternie zdobiony niedokończony minaret Kalta Minor, moja ulubiona budowla w Chiwie.

Zaledwie trzy godziny wcześniej wysiadamy na stacji kolejowej w Urgenczu po nocnej podróży pociągiem z Taszkentu. Podróż była zaskakująco wygodna, dlatego czuję się wypoczęta i gotowa na odkrywanie zabytków Chiwy. Dojazd do miasta zajmuje taksówkarzowi pół godziny. Sprawnie meldujemy się w położonym na obrzeżach starego miasta Iczan Kala hotelu.
– Zaznaczyłyście przy rezerwacji, że chcecie pokój z ładnym widokiem. Ten pokój ma okna wychodzące na stare miasto – uśmiecha się recepcjonista, wręczając nam klucz. Idziemy na piętro, by odświeżyć się po przyjeździe. Od razu wyglądam przez chronione drewnianą, ozdobną kratą okno by zobaczyć dominujący nad miastem minaret i turkusowe kopuły. Jest cudownie!

Zamieszkana przez około dziewięćdziesięciu tysięcy mieszkańców Chiwa jest pierwszym miastem Uzbekistanu, którego stare miasto zostało w 1990 roku wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Leży nad rzeką Amu-darią w wilajecie (prowincji) chorezmijskim. Według legendy, jeden z synów Noego, Szem, po biblijnym potopie wybrał się na samotną wędrówkę po pustyni. Pewnej nocy przyśniło mu się trzysta płonących pochodni. Uznając to za dobry omen, postanowił założyć w tym miejscu miasto, nadając mu kształt wyznaczony przez pochodnie ze snu. W centrum miasta wykopał studnię, zaopatrującą miasto w wodę o doskonałym smaku.

Legenda legendą, a archeolodzy twierdzą, że początki Chiwy sięgają co najmniej VI wieku naszej ery, a niektórzy przypuszczają, że pierwsi ludzie osiedlali się tu już dwa tysiące lat temu. Pierwsze pisane wzmianki o mieście pojawiają się w dziesięciowiecznych relacjach muzułmańskich podróżników. W tamtych czasach mieszkali tu powiązani z Persami, zdominowani w X wieku przez ludy tureckojęzyczne. Uważa się, że z tego okresu pochodzą fundamenty murów obronnych otaczających Chiwę.

Być może nasz spacer po mieście powinnyśmy zacząć właśnie od murów, jednakże zostawiamy je sobie dopiero na drugi dzień. Odświeżywszy się w pokoju hotelowym, idziemy na miasto, zaczynając od najważniejszych rzeczy, takich jak herbata i obiad, wymiana pieniędzy, a także kupno wspólnego biletu obejmującego wstęp do piętnastu atrakcji – medres, meczetów, pałaców i muzeów. Z perspektywy czasu wiem, że był to niepotrzebny wydatek, bo większość z tych miejsc ciekawie wygląda wyłącznie z zewnątrz, a muzea z zaledwie kilkoma zakurzonymi eksponatami rzadko nas porywają. W każdej atrakcji można kupić oddzielny bilet, decydując się tym samym na zwiedzenie tylko tego, co nas interesuje. Jednak mając już wspólny bilet, przez dwa dni odwiedzam każde miejsce z listy, dlatego na koniec stwierdzam, że tylko niektóre były tego warte.

Środek dnia to czas, kiedy na głównych ulicach Chiwy i pomiędzy zabytkami kręcą się turyści. Chciałoby się powiedzieć, że jest ich wielu, jednak obiektywnie rzecz biorąc byłoby to kłamstwo. Być może inaczej ma się sytuacja w szczycie sezonu, latem, ale my docieramy do Uzbekistanu na jesieni, kiedy podobno ludzi jest już mniej. Nie znaczy to, że nie spotykamy kilku rosyjskich i niemieckich wycieczek, niemniej jednak nigdy nie musimy się przepychać przez tłum turystów.

Miasto przypomina mi nieco nieformalne targowisko. W obrębie starówki zamieszkuje około trzystu rodzin, których członkowie najczęściej trudnią się rzemiosłem i handlem, innymi słowy wytwarzają i sprzedają pamiątki. Może to być wszystko, od przepięknie zdobionej ceramiki, poprzez dywany, obrazy czy wełniane swetry i czapki, aż po szczotki do końskiej sierści. Prowizoryczne stoiska z rękodziełem, ale także przenośnymi lodówkami wypełnionymi butelkami z wodą i napojami czy – niestety – także bibelotami made in China okupują place i uliczki przy najważniejszych zabytkach miasta. Sprzedawcy nie są jednak nachalni, choć od czasu do czasu zdarza się, że ktoś nas zaczepi z uśmiechem.

Tym, co trochę mnie zaskakuje, są stoiska z rękodziełem i pamiątkami wewnątrz zabytków. Wchodzimy do jednej czy drugiej medresy, gdzie w dodatku potrzebny jest bilet, a tam, we wnękach i zagłębieniach siedzą na niskich stołeczkach najczęściej kobiety oferujące swoje wyroby. Z jednej strony trochę mi to przeszkadza i psuje odbiór zabytków, z drugiej – sprawia, że miejsce to cały czas żyje.

Wypiwszy herbatę z widokiem na niedokończony minaret, ruszamy w kierunku dziewiętnastowiecznego mauzoleum muzułmańskiego poety, filozofa i świętego męża, Pahlawona Mahmuda, będącego patronem Chiwy. Charakterystyczne turkusowe kopuły budowli rzucają się w oczy już z daleka. Na wewnętrznym dziedzińcu znajduje się studnia i drzwi do kilku mniejszych izb, a także wejście do głównej części kompleksu,gdzie zobaczyć można grobowce. Ściany sal misternie udekorowano niewielkimi ceramicznymi płytkami pomalowanymi w perskim stylu, widnieją też na nich maksymy i powiedzenia z twórczości filozofa. Przyglądam się z zachwytem tym kunsztownym ozdobom, próbując wyobrazić sobie ogrom pracy, jaki musiał być włożony w wystrojenie mauzoleum.

Opuszczamy mauzoleum i skręcamy w kierunku najwyższego tutejszego minaretu, towarzyszącemu kompleksowi Islam Chodża. Wybudowana w XIX wieku wieża ma prawie pięćdziesiąt siedem metrów wysokości, a na górę prowadzą wąskie, strome i kręte schody. O tym, jak są strome, przekonujemy się drugiego dnia, gdy postanawiamy wspiąć się na górę. Pierwsze kilka metrów pokonuję w ciemności, wspierając się rękoma, dopiero później do wnętrza wpada trochę światła przez wąskie okienka. Wdrapywanie się po wysokich stopniach nie jest łatwe dla osoby o dość krótkich nogach, jednak widok z góry wart jest każdego wysiłku.

Ze szczytu minaretu doskonale widać układ starego miasta zwanego Iczan Kala, dla odróżnienia od znajdującego się poza grubymi murami nowego miasta – Diczan Kala. Starówka ma niecałe czterdzieści hektarów powierzchni i nieco wydłużony na osi północ-południe kształt. Jest na tyle niewielka, że przejście jej wszerz od bramy do bramy zajmuje zaledwie kilkanaście minut. Ze wschodu na zachód miasto przecina główny deptak, od którego odchodzą w bok mniejsze uliczki. Główne zabytki zlokalizowane są w pobliżu deptaka, ale zagłębiając się dalej w labirynt uliczek, można pospacerować pomiędzy starymi, aczkolwiek nadal zamieszkanymi domami, z których część pochodzi nawet z XVIII wieku.

Złote czasy dla Chiwy nastały na początku XVI wieku, kiedy miasto zostało podbite przez sturkizowaną dynastię mongolską Szejbanidów. Wykorzystali oni strategiczne położenie miasta na odnodze Jedwabnego Szlaku prowadzącej w kierunku brzegów Wołgi i Morza Kaspijskiego by rozwinąć handel, także żywym towarem. Chiwa została stolicą chanatu, jednakże mimo doskonałej lokalizacji, pozostawał on stosunkowo izolowany i zacofany. W 1873 roku miasto podbili Rosjanie i chociaż oficjalnie przejęli władzę, to Chiwa w pewnym stopniu nadal cieszyła się swobodą. Dopiero po rewolucji październikowej na krótko utworzono tu Chorezmijską Ludową Republikę Radziecką, którą następnie w 1924 roku włączono do ZSRR jako część Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Zaglądamy do najważniejszego meczetu w Chiwie. Pierwszy meczet Dżuma, czy też Piątkowy, powstał w X wieku, budowlę jednak rozbudowano pod koniec osiemnastego stulecia. To spora budowla o długości pięćdziesiąt pięć na czterdzieści sześć metrów z halą hypostylową, której sklepienie podpiera ponad dwieście drewnianych kolumn. Sto dwanaście z nich pochodzi z oryginalnej, dziesięciowiecznej budowli. W meczecie panuje przejmująca cisza, kiedy wędrujemy pomiędzy filarami niczym po lesie. Jednakże nawet dawna świątynia nie uniknęła zajęcia przez sprzedawczynię rękodzieła, która rozłożyła swoje towary nieopodal wejścia.

Dzięki mało zróżnicowanej architekturze, Chiwa uznawana jest dzisiaj za jedno z najlepiej zachowanych feudalnych miast w Azji Centralnej. Na tle prostych domów w kolorze piaskowym, wyróżniają się bogato zdobione fasady licznych medres, czyli szkół koranicznych. Zwiedzamy ich kilka, za każdym razem wzdychając z zachwytem, gdy przyglądamy się zdobieniom elewacji. Choć z jednej strony podobne do siebie, każda z nich ma w sobie coś wyjątkowego.

Spacer prowadzi nas wreszcie do jednej z piękniejszych budowli Chiwy. Zaglądamy do wybudowanego pod koniec XIX wieku pałacu Tasz Chauli, składającego się ze stu pięćdziesięciu komnat, które wyróżniają pokryte misternymi stiukami sklepienia. Na głównym dziedzińcu znajduje się miejsce, w którym rozbijano wielką jurtę, gdy władca życzył sobie przywołać koczowniczy styl życia jego przodków. Większość pomieszczeń zamknięta jest dla zwiedzających, ale do niektórych można zajrzeć. Zdobienia są naprawdę najwyższej próby!

Klucząc pomiędzy kolejnymi zabytkami, wracamy w okolice leżącej w zachodniej części miasta Bramy Ojca i mojej ulubionej tutejszej budowli – pękatego minaretu Kalta Minor. To pamiątka po jednym z władców Chiwy, chana Muhammada Amina, który postanowił wybudować minaret tak potężny, że – według podań – można byłoby z niego dostrzec Bucharę. Według różnych źródeł, wysokość budowli miała wynosić od siedemdziesięciu do stu dziesięciu metrów, dlatego potrzebna była solidna podstawa o średnicy czternastu metrów. Niestety cztery lata po zleceniu budowy, w 1855 roku, chan zginął, a konstrukcję przerwano gdy wieżą osiągnęła wysokość dwudziestu pięciu metrów. Dzisiaj przypomina ozdobioną turkusową ceramiką pasiastą beczułkę.

Przez wieki wokół Kalta Minor narosło wiele legend. Jedna z nich mówi, że kiedy władca zarządził jego budowę, część mieszkańców pod przywództwem człowieka imieniem Matyakub zaczęła protestować. Chan rozkazał pojmać prowodyra niepokojów i zakopać go żywcem pomiędzy fundamentami minaretu. Według innej, budowę przerwano ze względu na ucieczkę głównego architekta, który jako jedyny wiedział, jak należy ją kontynuować. Projektant miał zostać przekupiony przez chana Buchary, który – dowiedziawszy się o planach władcy Chiwy – postanowił zlecić mu stworzenie jeszcze potężniejszej budowli.

Tuż obok niedokończonego minaretu stoi pałac i twierdza Kunja Ark. Oryginalną fortecę wzniesiono w XII wieku, a następnie w siedemnastym stuleciu rozbudowano. Przez długi czas była sercem Chiwy – to tutaj znajdowała się rezydencja chanów i ich harem. Kompleks służył też za arsenał i strażnicę, a na jego terenie działała mennica. Dzisiaj większość turystów wchodzi tu nie tylko po to, by podziwiać architekturę pałacu, ale też jeden z dwóch wspaniałych widoków na miasto.

W tym miejscu kończymy naszą przechadzkę po Iczan Kala i wracamy do hotelu, by odpocząć trochę przed kolacją. Wykorzystuję ten czas, by zajrzeć o zachodzie słońca na hotelowy taras, z którego także rozpościera się widok na miasto – na pewno nie tak spektakularny, jak z minaretu Islam Chodża czy nawet z Kunja Ark, ale nadal całkiem niezły, szczególnie gdy niebo przybiera różowo-fioletową barwę. Na jego tle pięknie wyróżniają się turkusowe kopuły mauzoleum i najwyższy tutejszy minaret. Wraz ze znikającym słońcem bardzo spada jednak temperatura powietrza, więc chłód dość szybko wygania mnie z powrotem do pokoju.

Nasz dzień nie kończy się jednak o zachodzie słońca. W planie mamy spacer po Chiwie po zmroku i oczywiście kolację. Zaskakuje mnie prawie zupełna pustka na ulicach. Miejscowi poskładali kramy, a turyści z tych nielicznych zorganizowanych wycieczek zapewne wrócili do hoteli na kolację, bo z parkingu nieopodal głównej bramy zniknęło większość z kilku stojących tu wcześniej autokarów. Liczę na to, że nocą główne zabytki miasta będą pięknie oświetlone, niestety muszę przyznać, że trochę się rozczarowuję. Jedynie kilka najważniejszych budowli podświetlonych jest bladym światłem z reflektorów, które w żaden sposób nie wydobywa ich piękna. Po przepysznej kolacji spacerujemy chwilę po opustoszałym mieście, jednak dość szybko stwierdzamy, że pora wracać na wieczorny odpoczynek.

Chciałabym powiedzieć, że następnego dnia zrywamy się na wschód słońca, tak się jednak nie dzieje. Mimo to wstajemy dość wcześnie – na tyle, że gdy po sycącym śniadaniu wychodzimy na spacer – ulice Chiwy nadal świecą pustkami. Tego dnia mamy ogromne szczęście do pogody, bo chociaż nadal jest chłodno, to na błękitnym niebie widać jedynie trochę delikatnych chmurek. W oczekiwaniu na otwarcie drzwi minaretu Islam Chodża, na który zamierzamy wejść, eksplorujemy okolice Bramy Wschodniej. Obserwujemy też miejscowych, głównie kobiety, które zaczynają pojawiać się na starówce z pękami kluczy. Co chwilę otwierają się drzwi kolejnego zabytku. Wreszcie pojawia się też opiekunka minaretu i wpuszcza nas na górę.

Po wspinaczce należy nam się herbata! Zatrzymujemy się w jednej z miejscowych herbaciarni, by trochę się rozgrzać. Gdy wychodzimy z powrotem na ulicę, miasto tętni już turystycznym życiem. Drzwi wszystkich atrakcji są otwarte, turyści zaczynają kręcić się pomiędzy odsłoniętymi kramami, wielbłądami i sprzedawcami wszystkiego. Atmosfera przypomina tę, którą zastałyśmy po przyjeździe do Chiwy.

Przychodzi wreszcie czas na spacer poza mury miejskie. Naszym celem jest kompleks pałacowy Nurullaboy, który powstał na początku XX wieku na zlecenie chana Muhammada Rachima II na zewnątrz Iczan Kala, gdyż wewnątrz brakowało miejsca na tak ogromną budowlę. Obejmuje ona pałac o licznych dziedzińcach i komnatach, salę audiencyjną i medresy, których architektura czerpie zarówno z dawnego chorezmijskiego stylu, jak i europejskich wpływów, a wszystko otacza potężny mur. W części pokoi zorganizowano niewielkie muzea, w niektórych prezentowane są dawne zdjęcia Chiwy. Niestety całość jest w remoncie, co sprawia, że kompleks nie robi na nas zbyt wielkiego wrażenia.

Na starówkę wracamy przez Bramę Północną, gdzie znajduje się też dogodne wejście na mury miejskie skonstruowane w XVII wieku na bazie pozostałości dziesięciowiecznych fortyfikacji. Mają one w sumie dwa kilometry długości i cztery bramy – po jednej na każdą ze stron świata. Grubość murów dochodzi miejscami do sześciu metrów, a wysokość – do dziesięciu.

Idąc od północnej strony w kierunku głównego deptaka, przechodzimy przez tę część miasta, gdzie nie ma zabytków poza starymi, aczkolwiek nadal zamieszkałymi domami. Tutaj nadal toczy się zwykłe życie – zza okiennych zasłonek dochodzi kuszący zapach gotowanego jedzenia, pomiędzy domami kręcą się kaczki i psy, a na ulicach dzieciaki bawią się sfatygowaną piłką. Niektóre z domów są w całkiem niezłym stanie, inne wołają o natychmiastowy remont. Ulice to ubita ziemia, po której jeżdżą nieliczne samochody. Po krótkim spacerze przez tę część Iczan Kala docieramy do głównej ulicy miasta.

Spoglądam na wspólny bilet i zauważam, że jest jeszcze kilka miejsc, w które nie udało mi się zajrzeć. Postanawiam wykorzystać na to czas, jaki został nam do pociągu w kierunku Buchary. Odkrywam w ten sposób galerię ciekawych fotografii, dokumentujących dawne życie Chiwy, zanim jeszcze stała się atrakcją turystyczną. Z okien tego budynku rozciąga się tez ładny widok na mauzoleum z jego ślicznymi kopułami. Pozostałe muzea okazują się jednak mniej interesujące. Odhaczywszy wszystko, wracam do hotelu, by się spakować.

W Chiwie spędzamy nieco ponad dobę i – jeśli nie liczyć Taszkentu – jest to pierwsze zabytkowe miasto Uzbekistanu, które odwiedzamy. Z perspektywy czasu mogę stwierdzić, że jest też tym, które robi na mnie największe wrażenie. Być może przyczynia się do tego piękna pogoda, stosunkowo niewielki tłum zwiedzających, sympatyczni ludzie albo fakt, że mieszkamy na samej starówce, ale jeśli miałabym wybierać jedno miejsce w Uzbekistanie, to chociaż obiektywnie rzecz biorąc zabytki Chiwy nie mogą równać się na przykład z Samarkandą, to jednak będzie to moje ulubione miejsce na historycznym szlaku przez ten kraj.

Jak podobają się Wam zabytki Chiwy? Chcielibyście ją odwiedzić? A może mieliście już okazję pospacerować uliczkami Iczan Kala?

Cieszę się, że tu jesteś! Mam nadzieję, że spodobał Ci się i zaciekawił ten wpis. Jeśli tak, to będzie mi niezmiernie miło, gdy klikniesz Lubię to, dodasz +1 i podzielisz się wpisem ze znajomymi albo dołączysz do dyskusji! To dla mnie ważne, bo pokazuje, że warto dalej pisać. Masz uwagi, komentarze, pytania? Nie wahaj się, napisz! Cieszę się z każdego sygnału od Ciebie! Dziękuję :)

- Ewa a

Wydrukuj lub zapisz PDF